“Uluslararası Zaman ve Uygarlık İlişkisi-Modern Dünya ve Kalkınmanın Temeli Forumu”

Büyük Türkmen şairi Mahtumkulu Firaki’nin 300’üncü doğum gününde düzenlenen “Uluslararası Zaman ve Uygarlık İlişkisi-Modern Dünya ve Kalkınmanın Temeli Forumu” dolayısıyla devlet başkanları Aşkabat’ta toplandı

Derya Soysal, Specialist on history of Central Asia

Türkmenistan başkentinde Türkmen klasik edebiyatının kurucusu Mahtumkulu Firaki’nin 300. doğum yıldönümü anısına üst düzey bir uluslararası konferans düzenlendi.

Türkmenistan’ın ev sahipliğindeki forumda, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, Pakistan Cumhurbaşkanı Asıf Ali Zerdari, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Ermenistan Cumhurbaşkanı Vahagn Haçaturyan, Moğolistan Cumhurbaşkanı Ukhnaagiin Khurelsukh, Rusya Federasyonuna bağlı Tataristan Cumhuriyeti Reisi Rüstem Minnihanov yer aldı (AA).

Forum oncesi Mahtumkulu heykeline Bakanlar, Eski Türkmen Cumhurbaşkanı Gurbangullu Bedirmuhammedov, Belçika’dan gelen delegasyon Derya Soysal, Olivier Arifon ve Alberto Turkstra, çiçek bıraktı.

 Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Bedirmuhammedov Mahtumkulun’un Türk dünyası için büyük bir Figür olduğunu vurguladı. Ayrıca verdiği dostluk mesajıyla bütün dünya için önemli olduğunun altını çizdi.

TBMM Başkanı Kurtulmuş, forumda yaptığı konuşmada, şiirleri ve engin düşünce dünyasıyla sadece doğduğu toprakları değil tüm Türk illerini aydınlatan ve doğumunun 300. yılı idrak edilen Mahtumkulu Firaki’yi saygı ve şükranla andığını belirtti (AA).

Rus lider konuşmasında Magtymguly'nin yaratıcı mirasının modern dünyadaki önemini vurguladı. Putin, Magtymguly Fragi'nin haklı olarak büyük bir hümanist ve Türkmen şiiri ve edebiyatının kurucusu olarak kabul edildiğini belirtti.

Rusya Devlet Başkanı, Magtymguly'nin devletler ve milletler arasında adalet, eşitlik, dostluk ve iyi komşuluk hakkındaki fikirlerinin, dünyanın benzeri görülmemiş tehditler ve çatışmalarla karşı karşıya olduğu günümüzde özellikle talep gördüğünü belirtti (Türkmen Portal).

İran Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan, Magtymguly Fragi'nin maneviyat ve erdem dolu şiir ve düşüncelerinin insanlığı birleşmeye çağırdığını belirtti (Türkmen portal). Pezeşkiyan Türkmenistan ile İran’ın ilişkilerin hep iyi olduğunu vurguladı. Mahtumkulun’un da insanların birleştirmeye büyük rol oynadığını ekledi. Son olarak da Mahtumkulun’un Türkmen vatanseverliği için önemli olduğunu söyledi.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev ise Türk dünyasının önemli figürü olan Mahtumkulun’un barış mesajı olduğunu belirti.

Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, büyük Türkmen şairi ve düşünürü Mahtumkulu Firaki'nin eserlerinin özünde "Dünyayı iyilik, dostluk, yardımlaşma, şefkat ve insanlık kurtaracak" düşüncesinin bulunduğunu belirtti. Ek olarak da Mahtumkulun’un dayanışma konusunda önemli bir fikir adamı olduğunu ifade etti.

Forum öncesi Eski Cumhurbaşkanı Gurbangullu Bedirmuhammedov ve birçok bakan ve devlet adamları ile öğrenciler, Avrupalı delegasyonlar Maktumkulu anıtına gül bıraktı.

Kırgızistan Cumhurbaşkanı Japarov ise Cengiz Aytmatov’un Ulu Türkmen şairi hakkında söylediği sözleri hatırlattı. Cengiz Aytmatov bizlerin Mahtumukulu’un izinden gitmemiz gerektiğini söyledi. Mahtumkulu Firaki'nin öğretileri bize hoşgörü, hümanizmi ve iş birliğinin gerekliliğini hatırlatıyor” dedi.

Ermenistan Cumhurbaşkanı Mahtumkulu’nun barış mesajını vurguladı.

Öğleden sonra Türk Devletleri Teşkilatı genel sekreteri Ömüraliyev ve Belçika’dan gelen delegasyon Derya Soysal, Olivier Arifon ve Alberto Turkstra  Mahtumkulu hakkında bir konuşma yaptı.

Magtymguly Pyragy (1724-1807), 18. yüzyılın önemli bir Türkmen düşünürü ve şairidir ve dünya şiirinin tarihinde büyük bir yere sahiptir. Şiir hayatına çok genç yaşta başlamıştır. Nuryagdyyeva.G (2023), Magtymguly Pyragy hakkında şunları yazar: “O, kelimelerin gücü ve mucizesiyle şiir dünyasında hüküm süren büyük bir düşünür ve şairdir.” Magtymguly'nin şiirleri birçok dile çevrilmiştir (Gulgeldiyeva, 2023). Ataniyazova & Jeyhunov (2024), onun ulusal kimlik ve eğitimin önemli bir figürü olduğunu yazar. Filozoflar, Makhtumkuli'nin rolünü genç neslin eğitiminde bir "model okul" ve hayatın önemli sorularına rehberlik eden bir "manevi doktor" olarak değerlendirirler.

Magtymguly, Türkmen edebiyatı tarihinde altın bir yere sahip bir şairdir. Bu konuda Orazdurdiyevna, Vepayevna & Maksadovna (2023) şunları yazar: "Magtymguly, Türkmen yazılı edebiyatını oluşturan ve edebi biçimi, Türkmen halkının tarihsel ve ulusal bilincinin güçlü bir sembolü haline gelen Türkmen edebiyatının en büyük temsilcisidir."

Bu şairin ana temaları cesaret, vatanseverlik, ruhun saflığı, doğa sevgisi, merhamet, saygı, nezaket, bilgelik, hümanizm gibi konuları içerir (Nuryagdyyeva, 2023). Şiirlerini halka açık yerlerde okur ve insanları en iyi olmaya, kahraman ve onurlu olmaya teşvik ederdi. Türkmen dilini en yüksek seviyeye çıkardığı göz önüne alındığında, Türkmenistan'ın bağımsızlığı sırasında çok önemli bir sembol olmuştur. Gerçekten de bu şair, Türkmenlerin birliğini savunmuştur.

Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov şöyle demiştir: "Doğunun büyük düşünürü ve bilgesi Magtymguly Pyragy, derin bilge mısralarıyla halkın kalbinde sonsuz bir yer edinmiştir. Pyragy'nin eserleri, hümanizmi, dürüstlüğü ve birliği teşvik eden, tüm insanlık için paha biçilmez değerlerdir. Kelimelerin büyük ustası Magtymguly Pyragy'nin yaratıcılığı, tüm zamanlar için değerli bir manevi ve ahlaki okuldur."

O, Türkmen vatanseverliği için önemli bir yazardır ve bu, “Türkmeniň”, “Türkmen binasy”, “Depe nedir, düz nedir”, “Gerekdir”, “Ýigide”, “Ykrarsyz ärden” gibi şiirlerinde görülmektedir. Şiirlerinde Türkmenlerin ne kadar cesur, korkusuz, kahraman ve sadık olduklarını anlatır. Örneğin, “Türkmeniň” şiirinde:

“Süleýman, Rüstem-u Zal, Jemşit oňa bolmuş geda,

Günde ýüz müň salsa leşger, degmez şanyň belasy.”

Burada, Türkmen ordusunun yenilmez olduğunu anlatır. Gerçekte, Magtymguly vatanını çok sever ve onu en yüksek seviyelere çıkarmaya çalışır. Bu nedenle şairin dileği her zaman Türkmenlerin vatanlarını olabildiğince sevmeleri ve onu sadakatle korumalarıdır.

“Aýrylma” adlı şiirinde Türkmenlere, hiçbir koşulda vatanlarından ayrılmamalarını öğütler:

Mestana ýörinçäň gaýry ýurdunda,

Önüp-ösen öz ýurduňdan aýrylma.

Magrur käkilik deý nebsiň ugrunda

Dama düşüp, ganatyňdan aýrylma.

Bu şair her zaman Türkmen vatanının birliğini savunmuştur ve bu, "Türkmeniň" adlı şiirin şu dizelerinde okunabilir:

Bir suprada taýýar kylynsa aşlar,

Göteriler ol ykbaly türkmeniň…

"Eğer yemekler tek bir tepside hazırsa, bu Türkmenlerin kaderini yükseltecektir."

Buradaki tek tepsi, sofra hazırlığı metaforu aracılığıyla Türkmen birliğine duyulan ihtiyacı ifade etmektedir. Türkmen devletinin sonsuz olmasını ister, bu dizelerde görüldüğü gibi:

“Hor galmasyn puştdan-puştum

Berkarar döwlet istärin.”

"Soyum aşağılanmasın, sonsuz bir devlet isterim."

Türkmenistan dışında, o, Türk dünyası için önemli bir şairdir. TURKSOY, 2024 yılını düşünür, filozof ve şair Magtymguly Pyragy'yi anma yılı ilan etmiştir (Turksoy, 2024). Bu bağlamda, başta Türkmenistan ve Türkiye olmak üzere, Türk dünyasında ve dünya çapındaki kültürel, sanatsal ve siyasi merkezlerde Magtymguly Pyragy adına çeşitli etkinlikler düzenlenecektir.

Ayrıca, 25 Mart 2024 tarihinde ABD'nin New York şehrinde Birleşmiş Milletler genel merkezinde Magtymguly Pyragy için bir anma etkinliği düzenlenmiştir. Etkinlik, TURKSOY ve Birleşmiş Milletler Nezdinde Türkmenistan Daimi Temsilciliği tarafından UNESCO işbirliği ile düzenlenmiştir. Etkinlik, "Magtymguly Pyragy'nin Doğumunun 300. Yılında Barış Yolu" olarak adlandırılmıştır.

        Magtymguly Pyragy'nin şiirlerine Batı Avrupa'da da büyük ilgi gösterilmektedir. Magtymguly'nin şiirlerinin Batı diline yapılan en eski çevirisi, 1879 yılında Oryantalist H. Wamberi (1832-1913) tarafından yapılmış olup, ilk İngilizce çeviri Yusuf Azemu tarafından 1995 yılında yayımlanmıştır. Macar oryantalist H. Wamberi (1832-1913) tarafından yapılan 41 şiirin Almanca çevirisi, 1879 yılında Leipzig'de "Journal of the German Oriental Society" dergisinde yayımlanmıştır. Şiirlerinin bazıları ise önce İspanyolcaya, ardından Almancaya çevrilmiştir (Gulgeldiyeva, 2023).

Bu şair, Orta Asya'nın kültürel tarihinde özellikle önemlidir. Aslında, Magtymguly bir Türkmen manevi lideri, felsefi şair ve Türkçe edebiyatının öncüsü olarak kabul edilebilir. Magtymguly, Orta Asya Hanlarının saray dili olan klasik Çağataycayı edebi bir dil olarak kullanmayı benimseyen ilk Türkmen şairlerinden biridir ve bu dile birçok Türkmen dil özelliklerini katmıştır. Onun şiirleri, Farsçadan ziyade Türk dillerinin kullanımında artış gösteren bir eğilimi yansıtır. Bu yüzden Magtymguly, Orta Asya'dan Türkiye'ye kadar Türk edebiyatı tarihinde önemli bir figürdür. Şairin üzerinde titizlikle durduğu iyilik ve kötülük kavramları, onu dünya için örnek bir şahsiyet yapmıştır.

Özetle, Magtymguly'nin şiirleri, çok yönlülüğü, çeşitliliği, anlam zenginliği ve sanatsal yeteneği ile öne çıkar. Şairin eserlerinde eğitim ve kadınlar da önemli bir yer tutar. Ataniyazova & Jeyhunov (2024) şunu yazar: “Bilimsiz cahil bir adam bir yıl yaşar, ama okumuş bir adam bin yıl yaşar.” Bu nedenle, Magtymguly Pyragy, ister edebiyat, ister felsefe, ister insanlık açısından olsun, dünya tarihinde çok önemli bir yere sahiptir. Şairin bu konudaki tavrı: “Bir ýaman söz ýürek bular, Ýagşyny älem arzuwlar.” Yani “Kötü bir söz kalbi rahatsız eder, herkes iyiliği arzular.” Magtymguly, “Magtymguly, özüň düzetgil, Özüňi sen özgelere göz etgil” diyerek, “Öncelikle kendini düzelt, kendini başkalarına örnek et” derken insanları en iyi olmaya çağırır. Bu dizedeki mesaj, kişinin kendini eleştirmesi ve ruhunu iyileştirmeye davettir. Dolayısıyla yazara göre, kişisel sorumluluk ve kendini düzeltmek, toplumun ve milletin iyileşmesinin temelleridir.

BIBLIOGRAPHY

Ataniyazova, B., & Jeyhunov, A. J. (2024). EDUCATIONAL IMPORTANCE OF MORAL VALUES IN THE WORKS OF MAGTYMGULY PYRAGY. Вопросынаукииобразования, (4 (176)), 63-68.

Bugrayeva, O., & Geldiyeva, A. (2024). THE IDEA OF PATRIOTISMIN THE POEMS OF MAGTYMGULY PYRAGY. Вестникнауки, 2(4 (73)), 449-452.

Dinç, S. (2021). Mahtumkulu’nun şiirlerinde çağatayca unsurlar. O ‘ZBEKIST, 28.

Myradova, K., & Nuryagdyyeva, D. (2023). MAGTYMGULY PYRAGY-A PROUD OF TURKMEN PEOPLE. Символнауки, (4-2), 215-217.

Nuryadyyeva, G. (2023). THE UNQUENCHABLE CREATIVITY OF MAGTYMGULY PYRAGY. Символнауки, (5-1), 170-172.

Омирова, Л. (2023). УниверсальнаяфилософияМахтумкулиФраги:(The secular philosophy of Magtymguly Pyragy). Müqayisəli Ədəbiyyatşünaslıq/Comparative Literature, (1).

Orazdurdiyevna, N. K., Vepayevna, M. G., & Maksadovna, O. A. (2023). IMPROVING STUDENTS’COMMUNICATION SKILLS THROUGH MAGTYMGULY FIRAGI’S POEMS. НАУЧНЫЙЖУРНАЛ «IN SITU», 75.

Osmanli, I. (2020). Magtymguly Pyragy and Alishir Navoi. Müqayisəli Ədəbiyyatşünaslıq/Comparative Literature, (01).

https://turkmenportal.com/en/blog/83507/vladimir-putin-spoke-at-an-international-forum-in-turkmenistan-dedicated-to-the-300th-anniversary-of-magtymguly-fragi#google_vignette