Azerbaycan ve Türkmenistan: Orta Koridor’u Birlikte İleri Taşımak
Derya SOYSAL
Güney Kafkasya’daki jeopolitik dengelerin değişmesiyle birlikte Azerbaycan, uluslararası arenada kilit bir aktör olarak konumunu güçlendiriyor. Küresel profili yükseldikçe, Azerbaycan dünyanın farklı bölgeleriyle işbirliklerini yoğunlaştırıyor. Orta Koridor’un gelişiminde kilit bir ülke olan Azerbaycan, hem Avrupa hem de Orta Asya özellikle Türkmenistan ve Özbekistan ile bağlarını güçlendiriyor. Bu durum, Azerbaycan’ın Orta Koridor’un evriminde temel bir yapı taşı olarak öne çıktığını gösteriyor. Valiyev, C.’nin (31 Temmuz 2025) de belirttiği gibi, Azerbaycan ve Türkmenistan’ın Avrasya’yı adeta yeniden şekillendirdiği söylenebilir. Bu iki ortak ülke, bu stratejik hattın gelişiminde temel direkler haline gelmiştir.
Son yıllarda Azerbaycan, Türkmenistan ve Türkiye arasında önemli anlaşmalar imzalandı. Bu durum, Türkmenistan’ın Orta Koridor’daki aktif rolünü yansıtıyor.
İddialı diplomasi, stratejik enerji kaynakları ve proaktif dış politika sayesinde Azerbaycan, dünya genelinde ortaklıklarını genişletiyor. 10 Haziran 2025’te Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan Cumhurbaşkanı Nikol Paşinyan ile tarihi bir barış anlaşmasını görüşmek üzere bir araya geldi. Bu yakınlaşma, hem bölgesel hem de küresel meselelerde merkezî rol oynamak isteyen bir devletin eğilimini yansıtıyor.
Güney Kafkasya’nın lider gücü olan Azerbaycan, yalnızca Avrupa ve Ermenistan gibi komşularına değil, Orta Asya’ya da yakınlaşıyor. 2 Temmuz’da Cumhurbaşkanı Aliyev, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’i ağırladı ve iki ülke arasında 20 ikili anlaşma imzalandı. Ayrıca Özbekistan, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de bir Özbek Parkı açtı. Caspian News’e göre, Bakü’deki Özbekistan Parkı, kültürel bir simge ve Türk dünyası birliğinin güçlü bir sembolü olmaya aday. Park, Azerbaycanlılara ve turistlere Özbek kültürünü doğrudan deneyimleme fırsatı sunarken, aynı zamanda kültürel diplomasi, eğitim değişimi ve halklar arası bağların geliştirilmesi için bir platform olacak.
Bu yılın Ocak-Mayıs döneminde Azerbaycan ile Özbekistan arasındaki ticaret hacmi, 2024’ün aynı dönemine göre üç kattan fazla artarak 200 milyon ABD dolarını aştı. İki ülke, yıllık ticaret ve yatırım hacmini 1 milyar dolara çıkarmayı hedefliyor. Hâlihazırda yaklaşık 300 ortak girişim her iki ülkede de faaliyet gösteriyor.
16 Temmuz 2025’te Türkmenistan Halk Maslahatı Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov, Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in daveti üzerine Azerbaycan’ı ziyaret etti. Bu ziyaret, Türkmenistan-Azerbaycan ilişkilerinin güçlendirilmesinde önemli bir dönüm noktası oldu.
Minval.az’ın aktardığına göre, Türkiye ve Avrupa Birliği, Türkmenistan gazını Azerbaycan üzerinden Avrupa’ya taşımakla ilgileniyor. Ancak bunun için Hazar Denizi’nin altından bir boru hattı inşa edilmesi gerekiyor. Analistlere göre Azerbaycan, bu girişimi desteklemeye hazır.
Türkmen liderin Karabağ ziyareti de dikkat çekicidir. Bu tür ziyaretler, Azerbaycan’ın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne verilen desteğin bir göstergesi olarak değerlendiriliyor. Berdimuhamedov’un Azerbaycan ziyareti tarihi nitelikte olup, uzun yıllardır görevde olan Türkmen liderin ilk kez Bakü’ye gelmesi ikili ilişkilerde büyük bir an olarak nitelendiriliyor (Caspian Post).
Son yıllarda Azerbaycan ile Türkmenistan arasındaki ilişkiler belirgin şekilde güçlendi. Bu yakınlaşmanın güçlü bir sembolü, Hazar Denizi’ndeki (önceden ihtilaflı olan Kıyapaz/Serdar sahası) “Dostluk” petrol ve gaz sahasının ortak geliştirilmesi anlaşması oldu. 23 Ocak 2021’de Cumhurbaşkanları İlham Aliyev ve Gurbanguli Berdimuhamedov’un video konferans görüşmesi sırasında, iki ülke hidrokarbon kaynaklarının ortak keşfi, geliştirilmesi ve işletilmesine ilişkin hükümetler arası mutabakat zaptı imzaladı (Caspian Post).
Mart 2021’de Azerbaycan, Türkmenistan ve İran arasında doğalgaz takası anlaşması yapıldı. Azerbaycan, Türkmenistan gazını İran üzerinden satın aldı. Ancak fiyat konusundaki anlaşmazlıklar nedeniyle gaz akışı 2024 başında durdu. Valiyev’e (31 Temmuz 2025) göre, bu sorunun Berdimuhamedov’un ziyareti sonrasında çözülmesi bekleniyor.
Ekonomik ilişkiler istikrarlı biçimde artıyor. 2024’te iki ülke arasındaki ticaret hacmi 383,7 milyon dolar oldu; 2025’in ilk aylarında ise 118 milyon doları geçti. Türkmenistan, başlıca enerji ürünleri, kimyasallar ve tekstil tedarikçisi konumundayken; Azerbaycan, Türkmenistan’a mühendislik ürünleri, inşaat malzemeleri ve gıda ihraç ediyor (Heybatov, 18 Temmuz 2025). Bu yıl Cumhurbaşkanı Aliyev’in Aşkabat ziyareti de bekleniyor.
Berdimuhamedov, son Bakü ziyaretinde amacının ikili ilişkileri derinleştirmek, yeni ortak projelerin hayata geçirilmesini hızlandırmak olduğunu belirtti.
Türkmenistan-Azerbaycan ilişkileri, yakın zamanda Kapalı Denizlere Sahip Gelişmekte Olan Ülkeler Üçüncü Birleşmiş Milletler Konferansı’nda (LLDC3) da ivme kazandı. Azerbaycan heyetine Başbakan Ali Asadov liderlik etti.
LLDC3 genel kurul oturumunda Başbakan Asadov, Orta Koridor üzerinden taşınan yük miktarının 2022’den bu yana %90 arttığını ve transit süresinin önemli ölçüde kısaldığını belirtti (Kazinform).
Seilkhanov, A.’nın (5 Ağustos 2025) Kazinform’da yazdığı gibi, “Azerbaycan ile Orta Asya ülkelerinin ulaştırma altyapısının entegrasyonu, daha geniş Avrasya bağlantısının temelini oluşturuyor.”
Ayrıca 5 Ağustos’ta Avaza kentinde şu üç lider arasında önemli bir üçlü toplantı yapıldı:
Türkmenistan Halk Maslahatı Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev
Azerbaycan Başbakanı Ali Asadov
Toplantı LLDC3 çerçevesinde gerçekleşti. Liderler, bölgesel işbirliğinin genişletilmesi, ortak enerji ve ulaştırma projelerinin teşvik edilmesi ve kültürel-insani bağların güçlendirilmesi konularını ele aldı. Başbakan Asadov, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in selamlarını iletti ve Azerbaycan’ın bölgesel istikrar ve kalkınmaya bağlılığını teyit etti.
Berdimuhamedov ve Mirziyoyev, üç ülke arasındaki dostane ve stratejik ilişkilerin daha da güçlendirilmesinin önemini vurguladı. Toplantı, gelecekteki işbirliği yönlerini belirleyen ortak bildiri ve anlaşmalarla sonuçlandı.
Bu zirve, Orta Asya ve Güney Kafkasya genelinde istikrar ve kalkınma için yeni fırsatların önünü açacak önemli bir diplomatik adım olarak görülüyor.
LLDC3 sırasında Azerbaycan heyetinde, Azerbaycan Milli Meclis Başkanı Sahiba Gafarova, Milletvekili Sevil Mikayilova ve Parlamentolararası Birlik (IPU) Azerbaycan Başkan Yardımcısı da yer aldı. Bu durum, Azerbaycan’ın çok taraflı diyalog ve bölgesel işbirliğine verdiği önemi gösterdi.
5 Ağustos 2025’te Avaza Ulusal Turizm Bölgesi’nde, Türkmenistan Dışişleri Bakanlığı tarafından organize edilen Hazar’a kıyıdaş devletler toplantısı yapıldı. Azerbaycan, İran, Kazakistan, Rusya ve Türkmenistan’dan üst düzey yetkililer katıldı. Katılımcılar, Hazar Denizi’ndeki işbirliğine ilişkin şu konularda görüş alışverişinde bulundu:
Çevresel güvenlik ve koruma
Biyoçeşitliliğin korunması
Sürdürülebilir kaynak yönetimi
Hazar Denizi’nin sığlaşmasının önlenmesi
Türkmenistan Bakanlar Kurulu Başkan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Raşid Meredov konuşmasında, önceki Hazar Devlet Başkanları Zirvelerinde alınan kararlar temelinde koordineli eylemin önemini vurguladı. Ayrıca, Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov’un 78. BM Genel Kurulu’nda ilk kez açıkladığı Hazar Çevre İnisiyatifi’ni başlatmadaki aktif rollerini anlattı.
Son olarak, Azerbaycan etkili diplomasisi ve artan uluslararası görünürlüğüyle dikkat çekiyor. Fransız Le Monde gazetesi 23 Nisan 2024’te yayımlanan “Azerbaycan bölgesel bir güç olarak kendini gösteriyor” başlıklı haberinde (Grynszpan & Vincent), Azerbaycan’ın özellikle askeri anlamda Kafkasya’da hâkim bir güç olarak yükselişini vurguladı. Haberde, Azerbaycan’ın özellikle Hazar Denizi’ndeki önemli petrol ve doğalgaz rezervlerinin ekonomisinin merkezinde yer aldığı, bu kaynakların üretim ve ihracatının—özellikle Avrupa’ya—ülkenin ekonomik büyümesinde ve jeopolitik etkisinde büyük rol oynadığı belirtildi.
Azerbaycan, Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye, Orta Asya ve İsrail gibi büyük aktörlerle yakın ilişkiler kurarak jeostratejik bir merkez haline gelmiştir.
25 Nisan’daki Bakü ziyareti sırasında Avrupa Komisyonu Başkan Yardımcısı Kaja Kallas, Azerbaycan’ın “bölgedeki önemli bir ortak” olduğunu söyledi. “AB ve Azerbaycan, bağlarını güçlendirmede önemli ilerlemeler kaydetti. Ticaretin artırılması ve bağlantıların geliştirilmesi yollarını görüştük” dedi.
Kasım 2024’te düzenlenen 29. Taraflar Konferansı (COP29) ev sahipliği, Azerbaycan’ın sürdürülebilir enerji ve iklim eylemine olan bağlılığını daha da pekiştirdi. Zirve, küresel liderleri ve müzakerecileri iklim direnci ve yeşil kalkınmayı ilerletmek için bir araya getirdi. Azerbaycan, Çiftçiler için Bakü Uyum İklim İnisiyatifi ve Dayanıklı ve Sağlıklı Şehirler için Çok Sektörlü Eylem Yolları gibi projeleri başlattı ve sera gazı emisyonlarını 2050’ye kadar %40 azaltma taahhüdünde bulundu.
Doğal kaynakları ve proaktif dış politikasıyla bölgesel bir güç haline gelen Azerbaycan’ın, Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Başbakan Nikol Paşinyan arasındaki yakınlaşma ve Ermenistan-Türkiye ilişkilerindeki yumuşama da bu artan etkinin göstergesi. Euronews’e göre, Ermenistan ve Azerbaycan barışa doğru ilerliyor ve bu değişim Rusya’nın Güney Kafkasya’daki etkisini azaltıyor.
Azerbaycan ayrıca Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) üye devletlerinden güçlü destek gördü. 4 Temmuz 2025’te EİT’nin 17. Zirvesi, “Sürdürülebilir ve İklim Dirençli Bir Gelecek için Yeni EİT Vizyonu” temasıyla Azerbaycan’ın Hankendi şehrinde düzenlendi. Türkiye, İran, Pakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan liderleri, Azerbaycan’a en üst düzeyde siyasi desteklerini ifade etti.
Bu zirve, Azerbaycan’ın Avrupa ile Asya arasında bir köprü ve Orta Asya ülkeleri, Pakistan ve Avrupa aktörleri için önemli bir ortak olarak rolünü vurguladı. Etkinlik ayrıca Azerbaycan’ın yeşil enerji, bölgesel bağlantı ve ekonomik entegrasyondaki liderliğini de gözler önüne serdi.
Sonuç olarak, Temmuz ayında Cumhurbaşkanı Mirziyoyev ve Başkan Berdimuhamedov’un Bakü’ye gerçekleştirdikleri ziyaretler, Azerbaycan’ın Türkmenistan ve Özbekistan gibi Orta Asya’daki Türkçe konuşan ülkelerle ilişkilerini derinleştirme isteğini pekiştiriyor. Bu temaslar, Azerbaycan’ın Orta Koridor’un geliştirilmesi bağlamında Türk dünyası ve Orta Asya ile işbirliğini sağlamlaştırma stratejik niyetini yansıtıyor. Kapalı denizlere sahip ülkelerin karşılaştığı lojistik ve ekonomik zorluklar göz önüne alındığında, Azerbaycan kendisini bölgesel entegrasyon ve direncin destekçisi, önemli bir transit ve bağlantı merkezi olarak konumlandırıyor. Etkili diplomasisi sayesinde uluslararası alanda sesini olumlu bir şekilde duyuruyor ve bu, Azerbaycan’ın başlattığı Zengezur Koridoru’nun büyük kalkınma potansiyelinde de kendini gösteriyor.
Bu yeniden yönelim ortamında, resmi adıyla Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık Güzergâhı (TITR) olan Orta Koridor’un kritik eksik halkası olarak Zengezur Koridoru öne çıkıyor. Bu stratejik kara yolu, Çin ve Orta Asya’yı Avrupa’ya bağlayarak Rusya ve İran topraklarını baypas ediyor. Guliyev, V.’nin (5 Ağustos 2025) yazdığına göre, Zengezur bölümü, Azerbaycan’ı Nahçıvan ve Türkiye’ye bağlayarak Hazar Denizi, Güney Kafkasya ve Anadolu üzerinden bağlantıyı kolaylaştıracak.
Yorum Yazın